پروانه کسب چیست و چه مزیتی دارد؟

بسیاری از امور فنی بخش‌های ساختمان و شهرسازی زیر نظر وزارت مسکن و شهرسازی انجام می‌گیرند. طبق ماده ۴ قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، فعالیت اشخاص حقیقی و حقوقی در امور فنی زیر نظر وزارت مسکن و شهرسازی، مستلزم تایید صلاحیت حرفه‌ای آن‌ها است. پروانه اشتغال به کار، سندی رسمی است که صلاحیت حرفه‌ای اشخاص برای فعالیت در امور مذکور را تایید می‌کند. فردی که دارای این سند باشد، با فرصت‌های شغلی بیشتری مواجه خواهد شد.

پروانه اشتغال، برای گروه‌های کاری مختلف صادر می‌شود. برخی از این گروه‌ها و پروانه اشتغال به کار مربوط به آن‌ها عبارت هستند از:

• مهندسان: پروانه اشتغال به کار مهندسی
• کاردان‌های فنی و معماران تجربی: پروانه اشتغال به کار کاردانی یا تجربی
• کارگران ماهر: پروانه مهارت فنی

مرجع صدور پروانه اشتغال به کار مهندسی، وزارت مسکن و شهرسازی است. این سند، به درخواست مهندسان واجد شرایط و از طریق ارسال مدارک مورد نیاز به سازمان نظام مهندسی محل فعالیت شخص صادر می‌شود.

پیش نیازهای دریافت پروانه اشتغال به کار مهندسی چه هستند؟

پیش‌نیازهای اصلی ارائه درخواست برای صدور پروانه اشتغال به کار مهندسی (ورود به حرفه یا پایه سه) عبارت هستند از:

• پیش نیاز تحصیلی: دارا بودن مدرک کارشناسی، ارشد یا دکتری رشته‌های اصلی یا مرتبط (در بخش‌های بعدی به توضیح بیشتر این مورد می‌پردازیم.)
• پیش نیاز تجربی: حداقل سه سال کارآموزی یا سابقه کار برای دارندگان مدرک کارشناسی، ۲ سال برای دارندگان مدرک کارشناسی ارشد و ۱ سال برای دارندگان مدرک دکتری
• گواهی قبولی در آزمون نظام مهندسی

علاوه بر موارد بالا، برای دریافت پروانه اشتغال، متقاضی باید فتوکپی مدارکی نظیر کارت کد اقتصادی، فیش بانکی پرداخت عوارض، مدرک عضویت در سازمان نظام مهندسی و مدارک هویتی خود را به همراه کاربرگ درخواست صدور پروانه اشتغال به کار مهندسی به سازمان نظام مهندسی استان خود ارسال کند.

پایه پروانه اشتغال به کار و ارتقا پایه چه هستند؟

پایه، معیاری برای تعیین سطح مهندسان ساختمان از نظر تجربه و دانش علمی است. پروانه اشتغال به کار مهندسی برای پایه‌های سه، دو، یک و ارشد صادر می‌شود. قبولی در آزمون ورود به حرفه مهندسی، پیش‌نیاز دریافت پروانه اشتغال پایه سه است. دریافت پایه‌های بالاتر یا ارتقا پایه، نیازمند داشتن سابقه کار تجربی (پس از دریافت پایه سه)، گذراندن دوره‌های آموزشی مخصوص و قبولی در آزمون ارتقا پایه نظام مهندسی (آزمون داخلی) است. سوابق کاری مورد نیاز برای ارتقا پایه به صورت زیر هستند:

• پایه سه به دو: حداقل ۴ سال
• پایه دو به یک: حداقل ۵ سال
• پایه یک به ارشد: حداقل ۶ سال

توجه داشته باشید که حداکثر ارتقا پایه، به عنوان تحصیلی متقاضی (رشته اصلی یا مرتبط) بستگی دارد. به علاوه، مدرک تحصیلی (کارشناسی، کارشناسی ارشد یا دکتری) شخص بر روی میزان سابقه کاری مورد نیاز برای ارتقا پایه تاثیرگذار نیست.

آزمون نظام مهندسی چیست؟

آزمون نظام مهندسی، معیاری برای تایید صلاحیت علمی متقاضیان دریافت پروانه اشتغال به کار مهندسی است. این آزمون توسط سازمان نظام مهندسی ساختمان و با همکاری سازمان سنجش آموزش کشور برگزار می‌شود. در صورت داشتن کارنامه قبولی (شماره سریال قبولی) در آزمون ورود به حرفه مهندسی، گواهی سابقه کار و مدارک تحصیلی مرتبط، امکان دریافت پروانه اشتغال به کار پایه سه برای متقاضی فراهم خواهد شد.

رشته های آزمون نظام مهندسی کدام هستند؟

مطابق ماده ۶ قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، رشته‌های عمران، معماری، تاسیسات مکانیکی، تاسیسات برقی، شهرسازی، نقشه‌برداری و ترافیک، رشته‌های اصلی مهندسی ساختمان هستند. آزمون نظام مهندسی، در رشته‌های اصلی مهندسی ساختمان و برای برخی از رشته‌ها، در چند صلاحیت برگزار می‌شود.

صلاحیت های آزمون نظام مهندسی کدام هستند؟

صلاحیت، معیاری برای تعیین تخصص فرد در اجرای امور فنی رشته‌های اصلی مهندسی ساختمان است. برخی از رشته‌های آزمون نظام مهندسی در چند صلاحیت برگزار می‌شوند. رشته صلاحیت‌های آزمون ورود به حرفه مهندسی عبارت هستند از:

1. عمران
   • نظارت
   • محاسبات
   • اجرا
   • طرح و اجرای گود، پی و سازه نگهبان
   • ارزیابی، طرح و اجرای بهسازی
2. معماری
   • طراحی
   • نظارت
   • اجرا
3. تاسیسات مکانیکی
   • طراحی
   • نظارت
   • اجرا
4. تاسیسات برقی
   • طراحی
   • نظارت
   • اجرا
5. شهرسازی
6. نقشه‌برداری
7. ترافیک

پیش از سال ۱۴۰۰، آزمون ورود به حرفه رشته مهندسی عمران در صلاحیت‌های نظارت، محاسبات و اجرا برگزار می‌شد. در آزمون اردیبهشت ۱۴۰۰، دو عنوان جدید «طرح و اجرای گود، پی و سازه نگهبان» و «ارزیابی، طرح و اجرای بهسازی» به صلاحیت‌های رشته عمران اضافه شدند. توجه داشته باشید که:

• با کسب قبولی در آزمون رشته‌های شهرسازی، نقشه‌برداری و ترافیک، متقاضی می‌تواند پروانه اشتغال به کار مهندسی پایه سه در صلاحیت‌های نظارت و اجرا را دریافت کند.
• آزمون هر یک از صلاحیت‌های رشته‌های دیگر (عمران، معماری، تاسیسات مکانیکی و تاسیسات برقی) به صورت جداگانه ثبت نام و برگزار می‌شوند.
• اخذ صلاحیت طرح و اجرای گود، پی و سازه نگهبان، نیازمند مدرک کارشناسی ارشد یا دکتری رشته عمران در گرایش خاک و پی به همراه پروانه اشتغال در صلاحیت‌های نظارت یا اجرای پایه یک و حداقل صلاحیت محاسبات پایه دو است.
• اخذ صلاحیت ارزیابی، طرح و اجرای بهسازی، نیازمند مدرک کارشناسی ارشد یا دکتری رشته عمران در گرایش سازه یا زلزله به همراه پروانه اشتغال در صلاحیت‌های نظارت یا اجرای پایه یک و حداقل صلاحیت محاسبات پایه دو است.

با وجود هفت رشته اصلی با صلاحیت‌های معرفی‌شده، افرادی که دارای مدرک کارشناسی مرتبط با این رشته‌ها باشند نیز می‌توانند در رشته‌های خاص با صلاحیت محدود شرکت کنند. در بخش بعدی، محدودیت‌های متقاضیان برای شرکت در آزمون ورود به حرفه مهندسی را معرفی می‌کنیم.

چه کسانی می توانند در آزمون نظام مهندسی شرکت کنند؟

فارغ التحصیلان کارشناسی پیوسته رشته‌های هفتگانه اصلی مهندسی ساختمان می‌توانند در آزمون نظام مهندسی شرکت کنند. البته شرکت در این آزمون برای فارغ‌التحصیلان کارشناسی پیوسته رشته‌های مرتبط و فارغ‌التحصیلان کارشناسی ناپیوسته رشته‌های اصلی/مرتبط با مدرک کاردانی اصلی/مرتبط نیز بالامانع است. با این تفاوت که رشته و صلاحیت مجاز برای این افراد باید توسط کمیسیون هم‌ارزی تایید شده باشد.

جدول زیر، رشته‌های اصلی موضوع پروانه اشتغال به کار مهندسی، کد پروانه و عناوین مدرک تحصیلی دانشگاهی مربوط به آن‌ها را نمایش می‌دهد.

رشته اصلی موضوع پروانه	کد پروانه	عناوین مدرک تحصیلی دانشگاهی مورد تایید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
مهندسی عمران	۳۰	مهندسی عمران، مهندسی سازه، مهندسی ساختمان، مهندسی راه و ساختمان، مهندسی سیویل
مهندسی نقشه‌برداری	۶۰	مهندسی نقشه‌برداری
مهندسی ترافیک	۷۰	مهندسی ترافیک، برنامه‌ریزی حمل و نقل، عمران راهسازی
مهندسی تاسیسات مکانیکی	۴۰	مهندسی مکانیک (حرارت و سیالات)، الکترومکانیک (مکانیک) قبل از سال ۱۳۶۰، مکانیک قبل از سال ۱۳۶۰
مهندسی تاسیسات برقی ساختمان	۵۰	مهندسی برق (قدرت)، الکترومکانیک (برق) قبل از سال ۱۳۶۰، الکتروتکنیک، مهندسی برق و الکترونیک، مهندسی برق-الکترونیک، مهندسی برق (الکترونیک)، مهندسی برق-شبکه‌های انتقال و توزیع
مهندسی معماری	۱۰	مهندسی معماری
شهرسازی	۲۰	شهرسازی
شهرسازی-طراحی شهری		شهرسازی-طراحی شهری
شهرسازی-برنامه‌ریزی شهری		شهرسازی-برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای

در صورتی که عنوان مدرک کارشناسی پیوسته متقاضی مطابق با جدول بالا باشد، امکان شرکت در آزمون ورود به حرفه مهندسی در صلاحیت‌های نظارت، طراحی (محاسبات) و اجرا برای او فراهم می‌شود. فارغ‌التحصیلان کارشناسی ناپیوسته با مدرک کاردانی نامرتبط و کارشناسی اصلی، فقط زمانی می‌توانند درخواست پروانه اشتغال به کار مهندسی ساختمان بدهند که دارای مدرک کارشناسی ارشد در یکی از رشته‌های هفتگانه اصلی مطابق با مدرک کارشناسی خود باشند. البته برای این افراد، دریافت پروانه اشتغال فقط در صلاحیت‌های نظارت و اجرا (در صورت مشمولیت رشته) امکان‌پذیر است. در صورت ارائه مدرک دکتری رشته اصلی همسان با مدرک کارشناسی ارشد، امکان دریافت پروانه اشتغال در صلاحیت طراحی (محاسبات) نیز فراهم می‌شود. برای افرادی که عنوان مدرک تحصیلی آن‌ها با جدول بالا متفاوت اما رشته تحصیلی آن‌ها به رشته‌های مهندسی ساختمان مرتبط است، شرایط متفاوت خواهد بود.

آزمون نظام مهندسی برای فارغ التحصیلان رشته‌های دیگر چگونه است؟

اعطای پروانه اشتغال به فارغ‌التحصیلان رشته‌های دیگر در مقاطع کارشناسی و بالاتر به مواد و تبصره‌های موجود در مصوبات و بخشنامه‌های کمیسیون هم ارزی رشته‌ها  بستگی دارد. در صورتی که طبق مصوبات و بخشنامه‌های کمیسیون هم‌ارزی، رشته متقاضی مرتبط با رشته‌های اصلی در نظر گرفته شود، امکان دریافت پروانه اشتغال به کار در صلاحیت‌های محدود فراهم می‌شود.

رشته های مرتبط با مهندسی ساختمان چه هستند؟

مطابق با تبصره ۱ ماده ۶ قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، رشته‌های مرتبط با مهندسی ساختمان از نظر عنوان با رشته‌های اصلی متفاوت هستند اما محتوای علمی و آموزشی آن‌ها، بیش از ۷۰ درصد با رشته‌های اصلی ارتباط و همپوشانی دارند. رشته‌های مرتبط معمولا خدمات فنی معینی را در زمینه‌های طراحی، محاسبه، اجرا، نگهداری، کنترل، آموزش، تحقیق و غیره به بخش‌های ساختمان و شهرسازی ارائه می‌کنند. جدول زیر، رشته‌های مرتبط موضوع پروانه اشتغال، کد پروانه و عنوان مدرک تحصیلی مربوط به آن‌ها را نمایش می‌دهد.

رشته موضوع پروانه	کد پروانه	عناوین مدرک تحصیلی دانشگاهی مورد تایید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
مرتبط با مهندسی عمران-دبیری فنی	۳۱ ‍	دبیری فنی عمران
مرتبط با مهندسی عمران-عمران روستایی		مهندسی عمران-عمران روستایی، مهندسی عمران-ساختمان و تاسیسات کشاورزی
مرتبط با مهندسی عمران-علمی کاربردی		مهندسی عمران-کاربردی
مرتبط با مهدسی عمران-تکنولوژی عمران		مهندسی عمران-تکنولوژی عمران
مرتبط با مهندسی عمران		معادل لیسانس مهندسی عمران-عمران، مهندسی عمران-خط و ابنیه، مهندسی عمران-مهندسی عملی
مرتبط با مهندسی نقشه‌برداری	۶۱	معادل لیسانس مهندسی نقشه‌برداری
مرتبط با مهندسی ترافیک	۷۱	معادل کارشناسی مهندسی ترافیک، معادل کارشناسی ارشد مهندسی ترافیک
مرتبط با مهندسی تاسیسات مکانیکی	۴۱	معادل کارشناسی مهندسی مکانیک (حرارت و سیالات)، کارشناسی مهندسی مکانیک (طراحی جامدات)، دبیری فنی مکانیک (حرارت و سیالات)، مهندسی تکنولوژی مکانیک
مرتبط با مهندسی تاسیسات مکانیکی ساختمان-سردخانه		مهندسی تاسیسات مکانیک ساختمان-سردخانه
مرتبط با مهندسی تاسیسات برقی ساختمان	۵۱	معادل کارشناسی مهندسی برق (قدرت)، دبیری فنی برق (قدرت)، مهندسی برق۰مخابرات، مهندسی برق-کنترل، مهندسی تکنولوژی برق
مرتبط با مهندسی معماری	۱۱	معادل لیسانس مهندسی معماری، معماری داخلی، دبیر فنی معماری، معماری فضاهای بیرونی، معماری اماکن ورزشی
مرتبط با مهندسی معماری-مرمت و احیا بناهای تاریخی		مرمت و احیا بناهای تاریخی
مرتبط با شهرسازی-مهندسی محیط	۲۱	شهرسازی-مدیریت شهری
مرتبط با شهرسازی-محوطه‌سازی و طراحی فضای سبز		شهرسازی-محوطه‌سازی و طراحی فضای سبز
مرتبط با شهرسازی-برنامه‌ریزی محیط		شهرسازی-کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی محیط یا محیط زیست
مرتبط با شهرسازی		معادل کارشناسی شهرسازی (طراحی شهری یا برنامه‌ریزی شهری)

مرتبط بودن رشته مدرک کارشناسی، اهمیت بالایی در نظر کمیسیون هم‌ارزی دارد. اگر مدرک کارشناسی، غیر مرتبط با رشته‌های اصلی باشد، فرد اجازه شرکت در آزمون را نخواهد داشت و حتی در صورت شرکت و قبولی نیز پروانه اشتغال به او تعلق نمی‌گیرد.

در رابطه با مطالب موجود در مبحث ششم مقررات ملی ساختمان (یکی از منابع مهم در آزمون نظام مهندسی تمام صلاحیت‌های رشته عمران)، یک فیلم آموزشی در مجموعه فرادرس تهیه شده است که می‌تواند شما را با نکات مهم این مبحث و نحوه حل مسائل مرتبط با آن‌ها آشنا کند. لینک این فیلم در ادامه آورده شده است.

نحوه برگزاری آزمون نظام مهندسی به چه شکل است؟

آزمون تمامی رشته‌ها (به استثنا رشته معماری-طراحی)، به صورت تستی و چهار گزینه‌ای است. آزمون رشته معماری-طراحی به صورت ترسیمی برگزار می‌شود. به علاوه، برگزاری آزمون نظام مهندسی ساختمان در تمامی رشته‌ها به صورت کتاب باز انجام می‌گیرد.

معیار قبولی آزمون نظام مهندسی چیست؟

شرکت‌کنندگان آزمون نظام مهندسی با ارائه پاسخ صحیح به حداقل ۵۰ درصد از سوالات می‌توانند گواهی قبولی در آزمون را دریافت کنند. البته این حدنصاب برای رشته عمران صلاحیت‌های «طرح و اجرای گود، پی و سازه نگهبان» و «ارزیابی، طرح و اجرای بهسازی»، ۶۰ درصد است. توجه داشته باشید که هیچ محدودیتی در تعداد افراد قبول شده در آزمون نظام مهندسی وجود ندارد و تمام شرکت‌کنندگان می‌توانند قبول یا مردود شوند.

اعتبار قبولی آزمون نظام مهندسی چند سال است؟

در صورت قبولی متقاضیان در آزمون ورود به حرفه مهندسی، قبولی آن‌ها به مدت سه سال پس از تاریخ آزمون اعتبار خواهد داشت. به این ترتیب، متقاضیان باید در این بازه، برای دریافت پروانه اشتغال به کار خود اقدام کنند. البته توجه داشته باشید که اگر متقاضی در هنگام ثبت نام آزمون، فاقد شرایط لازم (تحصیلی و تجربی) باشد، قبولی او هیچ اعتباری نخواهد داشت.

زمانبندی آزمون نظام مهندسی چگونه است؟

آزمون نظام مهندسی معمولا دو بار در سال (نیم سال اول و دوم) برگزار می‌شود. زمان برگزاری و فاصله بین این دو آزمون ثابت نیست. اطلاعات مربوط به جدول زمانی (تاریخ ثبت نام، تاریخ تهیه پرینت کارت ورود به جلسه و تاریخ برگزاری) در دفترچه راهنمای ثبت نام قرار دارند. تصویر زیر، نمونه‌ای از جدول زمانبندی موجود در دفترچه راهنمای آزمون نظام مهندسی (اردیبهشت سال ۱۴۰۰) را نمایش می‌دهد.

هزینه آزمون نظام مهندسی چقدر است؟

هزینه ثبت نام در آزمون نظام مهندسی با توجه به رشته و صلاحیت مورد نظر داوطلب متفاوت است. به عنوان مثال، جدول هزینه ثبت نام آزمون ورود به حرفه مهندسان اردیبهشت ماه ۱۴۰۰ به صورت زیر بود.

رشته (صلاحیت)	مبلغ بر حسب ریال
معماری (طراحی)	۱,۱۰۰,۰۰۰
عمران (نظارت، محاسبات، اجرا)	۱,۱۰۰,۰۰۰
تاسیسات مکانیکی (نظارت، طراحی، اجرا)
تاسیسات برقی (نظارت، طراحی، اجرا)
نقشه‌برداری
معماری (نظارت، اجرا)
شهرسازی
ترافیک
عمران (طرح و اجرای گود، پی و سازه نگهبان؛ ارزیابی، طرح و اجرای بهسازی)	۲,۰۰۰,۰۰۰

به منظور آمادگی برای آزمون نظام مهندسی، باید بر روی منابع زیادی تسلط داشته باشید. در بخش بعدی، منابع اصلی مورد نیاز برای آمادگی در آزمون ورود به حرفه مهندسی را برای هر رشته و صلاحیت معرفی می‌کنیم.